Ðầu năm 1969, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đang gần đến ngày toàn thắng, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền bắc đang trên đà phát triển, nhưng đã xuất hiện tư tưởng nghỉ ngơi, xả hơi sau những năm chống chiến tranh phá hoại ác liệt của đế quốc Mỹ và nguy hiểm nhất là khuynh hướng lợi dụng tình hình thuận lợi và cả khó khăn của cách mạng để mưu cầu danh, lợi cho cá nhân, gia đình, ê-kíp... Những diễn biến tiêu cực này ảnh hưởng không nhỏ tới tinh thần quyết tâm "Ðánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào" của toàn Ðảng, toàn quân và toàn dân ta. Ðể khắc phục những hiện tượng xuống cấp này về mặt đạo đức và thiết thực kỷ niệm 39 năm Ngày thành lập Ðảng, Bác Hồ đã viết bài báo: Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, đăng trên Báo Nhân Dân số 5409, ngày 3-2-1969. Bài báo ngắn gọn, nêu rõ mục đích, nội dung và nhấn mạnh yêu cầu là: Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng.

        Theo hồi ức của đồng chí Vũ Kỳ (thư ký của Bác Hồ), lúc đầu dự thảo bài báo, Bác cẩn thận cân nhắc, nên dùng đầu đề nào: "Ðập nát", "chống", "rửa sạch" hay "quét sạch" chủ nghĩa cá nhân?. Cuối cùng Bác chọn đầu đề cho bài báo là "Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng". Sau đó, dự thảo bài viết được gửi cho các đồng chí trong Bộ Chính trị đọc và góp ý. Các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị đã đọc, nghiên cứu và góp ý cho bài viết ở tiêu đề có dấu sửa bằng cách ngoặc mệnh đề "Nâng cao đạo đức cách mạng" lên trước và "Quét sạch chủ nghĩa cá nhân" ra sau và tiêu đề của bài viết là: "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân". Nhưng Bác vẫn giữ nguyên là "Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng". Ðồng chí Tố Hữu và đồng chí Vũ Kỳ đề nghị với Bác chuyển vế sau thành vế trước, vì nói chung cán bộ, đảng viên ta là tốt, ưu điểm là cơ bản, chỉ có một số ít thoái hóa biến chất, nên đặt đầu đề như Bác có vẻ mạnh quá. Bác nói: Ý kiến của các chú Bác thấy cũng có lý. Nhưng Bác còn phân vân điều này. Gia đình các chú tiết kiệm mua sắm được bộ bàn ghế, giường tủ mới. Vậy trước khi kê vào phòng, các chú có quét dọn nhà cửa sạch sẽ hay cứ để rác rưởi bẩn thỉu mà khiêng bàn ghế, giường tủ vào. Và Bác đồng ý đổi tên đầu đề bài báo thành "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân", nhưng ở trong bài thì dứt khoát phải giữ nguyên ý Bác là "Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng".

        Việc Bác yêu cầu các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị đọc, nghiên cứu, góp ý cho bài viết của Bác, một mặt thể hiện tính dân chủ, tranh thủ được trí tuệ của tập thể, mặt khác có thể coi đây là hình thức sinh hoạt chính trị đặc biệt. "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân" là tác phẩm chuyên luận cuối cùng của Bác Hồ về đạo đức cách mạng. Bài báo hàm chứa sự tổng kết giá trị lý luận và thực tiễn rất sâu sắc của Bác về đạo đức. Ở tác phẩm này, trên cơ sở tổng kết lý luận đạo đức cách mạng và mặt đối lập của nó là chủ nghĩa cá nhân, Bác đã tập trung phân tích sâu về giá trị thực tiễn của đạo đức cách mạng. Ðó là thực hiện nguyên tắc "nói đi đôi với làm", nêu cao tấm gương thực hành đạo đức trong cuộc sống hằng ngày. Ðây cũng là mục đích chủ đạo của Bác khi viết bài báo: "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân".

        Mặt đối lập của đạo đức cách mạng là chủ nghĩa cá nhân. Bác Hồ chỉ rõ, chủ nghĩa cá nhân là trái với đạo đức cách mạng, tất cả cái gì trái với đạo đức cách mạng đều là chủ nghĩa cá nhân. Bác nhấn mạnh, chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng độc hại, là kẻ địch ở trong lòng, là bệnh đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm khác. Vì vậy, rèn luyện đạo đức cách mạng phải gắn liền với quét sạch chủ nghĩa cá nhân và phải quét sạch chủ nghĩa cá nhân mới nâng cao được đạo đức cách mạng. Ðể giáo dục, hướng dẫn cán bộ, đảng viên, mà trước hết là những cán bộ lãnh đạo cao cấp của Ðảng, quét sạch được chủ nghĩa cá nhân, nâng cao được đạo đức cách mạng, Bác Hồ đã khái quát bản chất của chủ nghĩa cá nhân: Việc gì cũng nghĩ đến lợi ích riêng của mình trước hết. Họ không lo "mình vì mọi người", mà chỉ muốn "mọi người vì mình" và những biểu hiện của nó. Ðó là: Ngại gian khổ, khó khăn. Sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa. Tham danh, trục lợi, thích địa vị quyền hành. Tự cao, tự đại, coi thường tập thể, xem khinh quần chúng. Ðộc đoán, chuyên quyền, xa rời quần chúng, xa rời thực tế. Mắc bệnh quan liêu mệnh lệnh. Không có tinh thần cố gắng vươn lên, không chịu học tập. Mất đoàn kết, thiếu tính tổ chức, tính kỷ luật. Kém tinh thần trách nhiệm. Không chấp hành đúng đường lối, chính sách của Ðảng và Nhà nước.

        Qua đó, Bác Hồ đề ra những biện pháp đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân "Ðể làm cho tất cả cán bộ, đảng viên xứng đáng là những chiến sĩ cách mạng". Biện pháp mà Bác đề ra gồm có hai mặt: Nhiệm vụ của Ðảng về giáo dục đường lối của Ðảng và nhiệm vụ tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của người đảng viên. Ðể làm tốt công việc này, Bác nhấn mạnh "Chế độ sinh hoạt của chi bộ phải nghiêm túc. Kỷ luật của Ðảng phải nghiêm minh. Công tác kiểm tra của Ðảng phải chặt chẽ". Như vậy, việc nâng cao đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân vừa là công tác giáo dục và tự giáo dục, vừa đấu tranh và tự đấu tranh; đó là trách nhiệm của toàn Ðảng, toàn dân và mỗi cá nhân. Trong học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, việc "nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân" có ý nghĩa rất quan trọng, thiết thực. Song việc học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh sẽ khó hiệu quả nếu chúng ta không quyết tâm, không loại bỏ những biểu hiện cá nhân chủ nghĩa, nói không đi đôi với làm... Ðiều quan trọng là quyết tâm thực hiện, thông qua sự giáo dục, giám sát, kiểm tra của Ðảng và nhân dân một cách công minh, nghiêm khắc, thật sự dân chủ... Việc giáo dục tư tưởng, hướng thái độ và hành động theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh cần chú trọng nhiều hơn đến cán bộ, đảng viên, đặc biệt là đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Ðây là những người tiên tiến, giác ngộ nhất, phải đi đầu làm gương cho mọi người tin theo và cũng dễ phạm sai lầm, vi phạm đạo đức cách mạng khi không ngăn cản bệnh cá nhân chủ nghĩa. Cho nên, "bên cạnh những đồng chí tốt ấy, còn có một số ít cán bộ, đảng viên mà đạo đức, phẩm chất còn thấp kém". Trong điều kiện hiện nay, số ít này lại ngày một đông. Việc giáo dục, giám sát, kiểm tra đảng viên cần phải chặt chẽ, nghiêm minh, công bằng hơn. Nếu không làm điều này, nhất là đối với cán bộ, đảng viên ở cấp cao, đảm nhận những chức trách quan trọng thì kết quả học tập sẽ còn hạn chế.

        Vì sao Bác Hồ lại đặt mối quan hệ giữa nâng cao đạo đức cách mạng với đấu tranh triệt để xóa bỏ chủ nghĩa cá nhân. Ở đây, Người đặt vấn đề nâng cao đạo đức cách mạng tức là xem những người cán bộ, đảng viên đó được giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng, song không vì thế mà chủ quan, lơ là, mất cảnh giác, phải luôn luôn tu dưỡng để nâng cao đạo đức cách mạng. Bởi vì, trong cuộc sống, trong điều kiện Ðảng cầm quyền, có không ít những con người, tổ chức, ngày hôm trước là cách mạng, là anh hùng, song không biết giữ mình, bị những tác động, ảnh hưởng xấu có thể trở nên thoái hóa, biến chất. Trong những nguyên nhân quan trọng ấy, có một nguyên nhân chủ yếu là mang nặng chủ nghĩa cá nhân, việc gì cũng nghĩ đến lợi ích riêng của mình trước hết. Họ không lo "mình vì mọi người", mà chỉ muốn "mọi người vì mình". Chỉ rõ một nguyên nhân chủ yếu nhất làm suy giảm đạo đức cách mạng, trong tác phẩm này Bác Hồ đã phân tích những hậu quả của chủ nghĩa cá nhân dẫn tới việc "phạm nhiều sai lầm". Chính vì vậy, Bác Hồ quan tâm lo lắng đến đội ngũ cán bộ, đảng viên, những cán bộ, đảng viên nào đó sa vào chủ nghĩa cá nhân thì đánh mất đạo đức cách mạng, "làm hại đến lợi ích của cách mạng, của nhân dân", nguy hiểm nhất là làm mất niềm tin của nhân dân đối với Ðảng, với cách mạng. Khi đã sa vào chủ nghĩa cá nhân thì cán bộ, đảng viên có chức vụ càng cao, tác hại càng lớn. Vì chủ nghĩa cá nhân "là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội". Cuối cùng, Bác kết luận: "Mỗi cán bộ, đảng viên phải đặt lợi ích của cách mạng, của Ðảng, của nhân dân lên trên hết, trước hết. Phải kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng".

        Bác Hồ đặc biệt chú trọng đến biện pháp phát động tư tưởng quần chúng, làm cho quần chúng hiểu rõ và căm ghét tệ tham ô, lãng phí, quan liêu. Bác nêu rõ, nhân dân và báo chí rất quan trọng. Báo chí phải nêu những việc kiểu mẫu, đăng những lời phê bình của quần chúng, làm cho mọi người thấy rõ tham ô, lãng phí, quan liêu là tội ác. Từ đó quần chúng sẽ tự giác tham gia vạch mặt, chỉ tên bọn tham nhũng trước pháp luật, trước nhân dân và đấu tranh tiêu diệt chúng. Bác chủ trương phải kết hợp giữa xây và chống. Bác ví xây và chống như hai bánh xe vững chắc. Chống để bảo đảm cho công việc xây thành công. Xây phát triển mạnh thì đối tượng chống sẽ được xóa bỏ tận gốc. Quá trình tiến hành cuộc đấu tranh phải công khai, dân chủ, minh bạch, có hình thức khen thưởng, kỷ luật nghiêm minh, coi trọng phê bình và tự phê bình, chú ý vấn đề giáo dục, coi giáo dục là chính, trừng phạt là phụ. Song khi đã vi phạm thì phải kiên quyết xử lý, đặc biệt là đối với cán bộ, đảng viên ở địa vị càng cao thì càng phải phạt nặng, kể cả việc đuổi họ ra khỏi Ðảng. Chính Bác Hồ đã chỉ ra sự nguy hại của chủ nghĩa cá nhân - căn bệnh tham ô, lãng phí, xa hoa, đề ra các biện pháp để ngăn chặn và đấu tranh chống lại nó, kêu gọi nhân dân, cán bộ tích cực tham gia đấu tranh, Bác không chỉ là người luôn đi đầu trong cuộc đấu tranh đó mà Bác còn nêu một tấm gương sáng cho nhân dân noi theo và học tập, nhằm góp phần xây dựng, chỉnh đốn Ðảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ. Bác sống một cuộc đời hết sức giản dị, cho đến trước lúc đi xa, Người còn tha thiết dặn lại trong Di chúc: "Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân".

        Kỷ niệm 50 năm Bác Hồ viết bài báo "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân", đọc lại những tư tưởng vẫn còn nóng hổi giá trị như Người vừa mới viết ra - chúng ta càng tự hào vì đã làm theo chỉ dẫn của Người, đang và sẽ kiên quyết khắc phục những thiếu sót về lãnh đạo, về tuyên truyền giáo dục, về tổ chức thực hiện, như Bác Hồ mong muốn: "Ðó là một cách thiết thực để kỷ niệm ngày thành lập Ðảng ta".

NGUYỄN VĂN CÔNG

Giám đốc Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch

Nguồn: Báo Nhân dân số ra ngày 05/12/2018